Państwowa Komisja zwróciła uwagę na potrzebę podjęcia działań legislacyjnych mających na celu skuteczną realizację obowiązku ustanowienia kuratora dla małoletniego pokrzywdzonego w sytuacji, gdy podejrzanym (oskarżonym) o popełnienie przestępstwa na szkodę dziecka jest jedno z jego rodziców. Wystąpienie zostało skierowane 18 maja 2022 r. do Ministra Sprawiedliwości, Prokuratora Generalnego – Zbigniewa Ziobry.
W aktualnym stanie prawnym, gdy pokrzywdzonym jest małoletni – co do zasady – reprezentują go rodzice albo osoba, pod której stałą pieczą małoletni pozostaje. Jednak w szczególnej sytuacji, gdy podejrzanym (oskarżonym) o popełnienie przestępstwa jest jedno z rodziców, dziecko nie może być reprezentowane przez drugie z rodziców. Wówczas powstaje obowiązek ustanowienia kuratora do reprezentacji pokrzywdzonego dziecka.
Kurator reprezentujący małoletniego pokrzywdzonego jest jego przedstawicielem ustawowym. W toku postępowania karnego korzysta z uprawnień procesowych, które przysługiwałby rodzicowi. Tym samym jest umocowany do dokonywania wszelkich czynności łączących się ze sprawą, może np. złożyć zawiadomienie o przestępstwie, wniosek o ściganie, podejmować istotne decyzje dotyczące składania środków zaskarżenia czy też wniosków dowodowych.
Z monitorowanych przez Państwową Komisję postępowań przygotowawczych wynika, że nie zawsze pokrzywdzone dzieci są prawidłowo reprezentowane w postępowaniu karnym, w którym potencjalnym sprawcą przestępstwa jest jedno z rodziców. Najczęściej obserwowane nieprawidłowości dotyczą braku wniosku o ustanowienie kuratora, mimo istnienia konkretnej do tego przesłanki lub opieszałości organów ścigania w kierowaniu takiego wniosku do sądu opiekuńczego. Brak prawidłowej reprezentacji małoletniego pokrzywdzonego może prowadzić do poważnych skutków procesowych. Wyznaczenie kuratora dopiero na dalszym etapie postępowania karnego skutkuje wyłączeniem go z udziału w czynnościach już przeprowadzonych.
Zdaniem Państwowej Komisji ustanowienie kuratora powinno nastąpić niezwłocznie po powzięciu przez organ procesowy informacji o podstawie wyłączenia z reprezentacji – jego rodzica. Gwarancją pełnej ochrony praw pokrzywdzonych dzieci jest nie tylko profesjonalizm osoby wyznaczonej na kuratora procesowego, a także, co bardzo istotne, szybkość rozpoznania wniosku przez sąd.
Czas oczekiwania na wyznaczenie przez sąd opiekuńczy kuratora dla małoletniego pokrzywdzonego jest długi i niejednokrotnie znacznie przekracza określony przez ustawodawcę czas trwania postępowania przygotowawczego (3 miesiące). Dlatego też w ocenie Państwowej Komisji zachodzi potrzeba wprowadzenia takiego rozwiązania w polskim systemie prawnym, które pozwoli w jak najkrótszym czasie rozpoznać wniosek prokuratora.
Państwowa Komisja proponuje, aby sąd miał obowiązek rozpoznać wniosek o ustanowienie kuratora dla małoletniego pokrzywdzonego w terminie 3 dni. Pozwoliłoby to skrócić czas trwania postępowania przygotowawczego i zapewniłoby pokrzywdzonemu dziecku natychmiastową opiekę kuratora już przy pierwszych czynnościach procesowych.
