Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości
dotyczące przestrzegania standardów przesłuchań małoletnich,
doświadczających przemocy seksualnej
– komentarz Joanny Napierały, wiceprzewodniczącej Państwowej Komisji
Państwowa Komisja zwróciła się do Ministra Sprawiedliwości, Adama Bodnara, w sprawie przestrzegania przez organy ścigania i sądy standardów przesłuchań małoletnich doświadczających przemocy seksualnej.
PKDP podjęła interwencję po analizie nagrania przesłuchania kilkuletniego dziecka. W tzw. przyjaznym pokoju, oprócz sędziego i psychologa, był obecny opiekun prawny, który zadawał dziecku sugestywne pytania, potwierdzające stawianą przez niego tezę. Czynny udział dorosłego w przesłuchaniu ograniczał swobodę wypowiedzi małoletniego. Zarówno sędzia, jak i psycholog nie zareagowali, a zdarzenie nie zostało zaprotokołowane.
W wyniku naszej interwencji prezes sądu uznał, że nie może ingerować w procedowanie innego sędziego. Choć sądy są niezawisłe, zasady przesłuchania małoletniego określa procedura. Bierność sędziego i przyzwalanie na zadawanie sugerujących pytań dziecku nie stanowi orzekania. Jeśli prezes sądu nie dostrzega problemu, należało zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości. W piśmie podkreśliliśmy również konieczność przeprowadzenia szkoleń dla organów uczestniczących w przesłuchaniach małoletnich. Od sędziów należy oczekiwać regularnego podwyższania swoich kompetencji w zakresie standardów przesłuchania małoletnich, nie tylko w teorii, ale w ramach praktycznych zajęć z udziałem psychologów lub pedagogów. Nie tylko zresztą już orzekających sędziów, ale także przyszłych sędziów, którzy przygotowują się do wykonywania zawodu w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury.
Dotyczy to również prokuratorów. W dotychczasowej praktyce spotkaliśmy się bowiem z sytuacją, w której prokurator zadawał pytania bezpośrednio dziecku. Takie zdarzenie absolutnie nie może mieć miejsca. Przepisy kodeksu postępowania karnego i rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości jasno określają, kto może uczestniczyć w czynności oraz jakie warunki musi spełnić przesłuchanie małoletniego. Zgodnie z nimi prokurator powinien przebywać w osobnym pomieszczeniu. Na kanwie tej sprawy Państwowa Komisja wystąpiła do Prokuratora Generalnego z prośbą o podjęcie działań zmierzających do wydania wytycznych skierowanych do prokuratorów. W wyniku tej interwencji Prokurator Generalny uwzględnił uwagi Państwowej Komisji w Wytycznych w sprawach związanych z przeciwdziałaniem przemocy domowej.
Należy podkreślić, że ochrona dobra małoletnich uczestniczących w postępowaniach karnych wymaga szczególnej uważności i wrażliwości ze strony organów, na każdym etapie prowadzonej sprawy. Tak, aby zapewnić dziecku komfort i bezpieczeństwo. Niewłaściwe podejście może doprowadzić do wtórnej wiktymizacji oraz uzyskania niewiarygodnych zeznań. Przesłuchanie małoletniego jest bowiem głównym źródłem dowodowym w sprawach dotyczących wykorzystania seksualnego (o ile zeznania te mogą mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy). Pamiętajmy, że małoletniego przesłuchujemy tylko raz. Ponowne przesłuchanie jest możliwe tylko w szczególnych przypadkach. Dlatego należy prowadzić je tak, aby uniknąć konieczności jego powtórzenia, a tym samym ochronić dziecko przed doświadczeniem skutków kolejnych traumatycznych zdarzeń.
Doprecyzowanie obowiązujących standardów pozwoli uniknąć podobnych sytuacji w przyszłości.
*Akty prawne regulujące standardy przesłuchań małoletnich:
1) Kodeks postępowania karnego, art. 185a [Przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego]
2) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 września 2024 r. w sprawie sposobu przygotowania i przeprowadzenia przesłuchań w trybie określonym w art. 185a-185c oraz art.185e Kodeksu postępowania karnego oraz warunków, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich przesłuchań (Dz. U. poz. 1477).
