Przegrywamy walkę z czasem! Przeciwdziałanie krzywdzeniu dzieci w sieci.
Komentarz Konrada Ciesiołkiewicza, członka Państwowej Komisji,
dot. kierunkowych rekomendacji

 

Musimy mieć świadomość, że sieć, a w szczególności platformy i media społecznościowe oraz gry stanowią przestrzeń, w których najczęściej dochodzi do seksualnego krzywdzenia osób małoletnich. W tym zakresie mamy do czynienia z epidemią, na co wskazują raporty organizacji międzynarodowych. Problem jest globalny, dlatego zajmowanie się nim musi dotyczyć zarówno przeciwdziałania niebezpiecznym zachowaniom, jak i zwalczaniu wytwarzania i dystrybucji treści ukazujących seksualne wykorzystywanie małoletnich (CSAM – Child Sexual Abuse Material).

 

 

Według danych opublikowanych w połowie 2024 roku przez Childlight – Global Child Safety Institute, aż 300 mln dzieci doświadczyło krzywdzenia w Internecie w okresie roku poprzedzającego raport. Dodatkowo co czwarte dzieci doświadczyło molestowania seksualnego. Z danych amerykańskiego CyberTiline (stowarzyszonego w INHOPE, którego częścią jest także polski Dyżurnet) wynika, że wszystkie kategorie raportów odnotowują wzrosty. W 2021 roku było ich ok. 29,4 mln, w 2022 roku 32 mln, a w 2023 roku już 36,2 mln. Największe dotyczą dwóch kategorii: przesyłania dzieciom obscenicznych materiałów o charakterze seksualnym (to jedno z narzędzi krzywdzenia) – wzrost o 900% oraz komunikowania się z osobą uważaną za dziecko w celu porwania lub popełnienia przestępstwa seksualnego – wzrost o 300%. Warto dodać, że amerykańskie instytucje w praktyce obsługują sieć globalną. Ponad 90% raportów z materiałami CSAM otrzymanych w 2023 roku dotyczyła użytkowników spoza USA (*powyższe zestwienie danych i ich interpretacja pochodzi z analizy Katarzyny Staciwy pt. „System przeciwdziałania przemocy seksualnej wobec małoletnich w środowisku cyfrowym – opis i kierunkowe rekomendacje działań”, Kancelaria Sejmu – Biuro Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji, Warszawa 2024).

 

 

Powyższe dane pokazują trendy w zakresie zróżnicowanych form przestępstw dokonywanych wobec osób małoletnich w sieci. Amerykańskie prawo federalne nakazuje wszystkim dostawcom usług i produktów online zgłaszanie przypadków przedstawiających wykorzystywanie seksualne dzieci. Niestety w warunkach europejskich zgłaszanie ich odbywa się wyłącznie dobrowolnie i realizowane jest w minimalnej skali. W 2020 roku powstała strategia na rzecz skutecznej walki z niegodziwym traktowaniem dzieci w celach seksualnych, która przewiduje szereg działań. Wśród nich najważniejszą wydaje się być powołanie – na wzór rozwiązań amerykańskich – Europejskiego Centrum zajmującego się ochroną dzieci przed krzywdzeniem seksualnym. Od kilku lat przygotowana jest nowa regulacja w tym zakresie. Jej uzgodnienie i wdrożenie wydaje się szczególnie pilne. Zwłaszcza w obliczu dramatycznego wzrostu liczby materiałów „nowych”, a więc takich, w których zakłada się, że wykorzystywanie dziecka ma miejsce w czasie rzeczywistym. Dotyczy to aż 41% zdjęć oraz 23% materiałów wideo. W ciągu trzech lat nastąpił wzrost przypadków wymagających pilnej interwencji aż o 140%.

 

 

Brytyjska Infolinia Internet Watch Foundation (IWF) alarmuje – wciąż rośnie liczba raportów z materiałami dotyczącymi młodszych dzieci w wieku 7-10 lat. Wzrosty są dramatyczne: 65% w 2022 roku i o ponad 1800% od 2019 roku. Aż 41% z nich zostało sklasyfikowanych jako ukazujące stosunki penetracyjne, zawierające także sadyzm oraz udział zwierząt. Coraz częściej pojawiają się także materiały dotyczące grup wiekowych poniżej 7 roku życia.

 

 

Uwzględniając skalę przemocy i nadużyć, skupię się wyłącznie na kilku wybranych kierunkach działań, które uważam za niezbędne i możliwe do szybkiego podjęcia:

 

Rekomendacja generalna:

• Niezbędne jest zintegrowane podejście do przeciwdziałania wykorzystywaniu osób małoletnich, obejmujące zarówno działania odnoszące się do sfery online, jak i offline. Ze względu na rozwój społeczno-ekonomiczny zjawiska te są ze sobą nierozerwalnie związane. Redukowanie podejmowania interwencji wyłącznie do jednej z tych sfer jest nieefektywne i z góry skazane na porażkę. Ponadto należy uwzględnić przenikanie się ze sobą w praktyce różnych rodzajów przemocy – seksualnej, psychicznej, fizycznej, ekonomicznej, cyberprzemocy i zaniedbania.

Regulacje:

• Wdrażanie strategii UE na rzecz skuteczniejszej walki z niegodziwym traktowaniem dzieci w celach seksualnych. Szczególnie ważnym jej elementem jest tzw. regulacja CSAM przewidująca utworzenie – na wzór rozwiązań amerykańskich – Europejskiego Centrum (EC). Regulacja zobowiązywać ma dostawców usług i produktów online do natychmiastowego przekazywania wszystkich materiałów CSAM do EC. Dzięki temu służby krajowe mogą podejmować działania ratujące dzieci.
• Implementacja unijnej dyrektywy 2011/93/UE w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci, która nakłada obowiązek kierowania się najlepiej pojętym interesem dziecka na wszystkich etapach stanowienia prawa.

Zarządzanie i egzekucja prawa:

• Zdecydowanie bardziej restrykcyjne postępowanie wobec sprawców przestępstw seksualnych dokonywanych w Internecie, w tym nieuchronność kar. Obecnie niezwykle rzadko orzekany jest najwyższy wymiar kary, za to bardzo często jest on najniższy. Ponadto wątpliwości budzi stosowanie kar mieszanych oraz niestosowanie obligatoryjnego środka karnego w postaci zakazu wykonywania pracy związanej z obszarami wychowania, edukacji, sportu i innych, w których dochodzić może do kontaktu z osobami małoletnimi. Istnieje pilna potrzeba budowania świadomości sędziów i prokuratorów w zakresie wagi tego rodzaju przestępstw, kosztów społecznych oraz traumatycznych konsekwencji doświadczania krzywdzenia seksualnego w środowisku cyfrowym przez poszkodowanych. Niezbędna jest wiedza dotycząca funkcjonowania sprawców, np. zawarta we wspomnianej wyżej strategii UE, która wskazuje, że nawet 85%. krzywdzących w sieci to jednocześnie sprawcy kontaktowi. Jak wynika z danych organizacji „We Protect” w 60% spraw tego rodzaju osoba pokrzywdzona zna sprawcę. Istotnym aspektem jest także związek nadmiarowej konsumpcji treści pornograficznych (osób dorosłych) z poszukiwaniem materiałów ukazujących dzieci na późniejszych etapach, co przyznają w badaniach osoby skłonne do podejmowania takich akywności.
• Konsekwentne wdrażanie standardów ochrony małoletnich przez zarządzających placówkami z uwzględnianiem kluczowych zasad bezpiecznego komunikowania się za pomocą urządzeń, zachowań w sieci oraz ochrony wizerunku i danych osobowych dzieci. Z naszej praktyki wynika, że aspekty te zbyt często są ignorowane lub traktowane jako drugorzędne.
• Włączenie sektora gospodarczego – wszystkich podmiotów aktywnych w sferze cyfrowej (np. dostawców treści i usług cyfrowych, obszarów mediów, reklamy i marketingu) – w system ochrony osób małoletnich przed krzywdzeniem w środowisku mediów cyfrowych. Rozwiązania przybierać powinny zróżnicowane formy – zarówno legislacyjne, jak i samoregulacji.
• Wywiązywanie się instytucji i przedsiębiorstw z ochrony dzieci poniżej 13 roku życia z dostępu do platform społecznościowych oraz osób małoletnich do serwisów, w których treści dostępne są wyłącznie dla osób dorosłych.
• Wprowadzenie raportowania ESG/CSR oraz audytów regulacyjnych (w tym UKE, UOKiK, KRRiT) weryfikujących troskę o bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w usługach, produktach oraz innych podejmowanych przez nich działaniach (np. organizacje wydarzeń hybrydowych). Szczególną uwagę zwrócić należy na przestrzeganie prawa do prywatności oraz ochronę przed reklamą profilowaną kierowaną do małoletnich.

Edukacja wszystkich grup wiekowych:

• Programy uświadamiające dla osób dorosłych – rodziców oraz specjalistycznych grup zawodowych, np. urzędników, wychowawców, nauczycieli, trenerów – dotyczące zjawiska krzywdzenia dzieci w sieci oraz możliwych do podejmowania działań prewencyjnych.
• Ograniczanie przez rodziców i opiekunów rosnącej skali używania smartfonów i aplikacji – nawet przez kilkuletnie dzieci.
• Wprowadzanie w możliwie najszerszym zakresie programów z zakresu kompetencji informacyjnych, cyfrowych i medialnych, uczących higieny cyfrowej od najmłodszych lat, nastawionych na krytyczne i refleksyjne podejście do treści w Internecie.
• Zachęcanie do korzystania z przedmiotu „edukacja zdrowotna”, wprowadzanego dla chętnych od września 2025 roku do szkół podstawowych (klas IV-VIII). Program przedmiotu przewiduje zintegrowane podejście do nauki o zdrowiu oraz prewencję przemocy seksualnej.

 

 

Powyższe wybrane rekomendacje kierunkowe wydają się możliwe do względnie szybkiego podjęcia. Niektóre z powyższych inicjatyw Państwowa Komisja koordynuje lub uczestniczy w pracach wraz z innymi instytucjami oraz sejmową Komisją ds. Dzieci i Młodzieży. O dalszych krokach będziemy na bieżąco informować.